Səməd bəy Mehmandarov
Mehmandarov soyadı haqda müxtəlif fərziyələr var. Onlardan ən ağıla batanı budur ki, Qarabağ xanlığının idarəetmə aparatında bir çox hərbi və mülki vəzifələrdən biri də mehmandar vəzifəsi olub. Bu vəzifənin icrasının funksiyası xanlığa gələn fəxri qonaqları qarşılayarağ yerləşdirmək idi. Məhz Qarabağ xanı S.Cavan Şirin (1762- 1806) ağalığı dövründə mehmandar vəzifəsini daşıyan Mirzə Əli bəyin törəmələrini sonralar mehmandarov soyadını qəbul etdikləri deyilir.Mehmandarov soyadını daşıyan ən görkəmli şəxsiyyət isə S.Mehmandarov olub. O Rusiya imperator ordusunun artilleriya generalı, AXC. nın hərbi naziri olub. 1855 ci il oktyabrın 16.da Lənkəranda anadan olub.Bakıda gimnaziya təhsili alıb. 16 yaşında Peterburqda yerləşən II Kanstanttinovka artilleriya məktəbinə daxil olub. 1875-ci ilin dekabırında pod-poruçin rütbəsi alıb və 3 dərəcəli “Müqəddəs Stanislav” ordeni ilə təltif edilib. 1890 cı ildə kapitan, 1898 ci ildə podpolkivnik, 1901 də polkovnik 1904 cu ildə general mayor rütbəsi alıb. Rus Yapon müharibəsində böyük Rəşadət göstərmiş S.Mehmandarov 1908 –ci ildə tam artilleriya generalı rütbəsi verilir. 1 d. müharibəsi başlarkən Varşava ətrafında xidmət edən general Mehmandarovun kamandir olduğu 21 ci piyada dviziyasının tərkibində 4alay var idi : 81 – cu Abşeron , 82 ci Dağıstan , 83 cü samur, su alayı var idi.S. Mehmandarov lodz əməliyyatında alman generalı maskenzonun ordusu üzərində qələbə etmişdir. 1915-də korpus komandiri təyin edilib. 1972 ci ildə Rusiyanın bütün hərbi ordenləri ilə,elecedə İngiltərə fransa və Rumenyanın bir neçə ordeni ilətəltif edilmişdir. 1917 ci ildə fevral burjua inqilabından sonra Mehmandarov Qafqaz idi. Aprel ayında istefaya çıxır. Mehmandarovun ölkə tarixində ən böyuk töhfəsi onun Az.X.C hökumətində 1918 ci ilin 25 dekabırından hərbi Nazir vəzifəsini tutması və qısa müddətdə 40 minlik ordusunu yaratması oldu.Nazir olan kimi 1918 ci ilin dekabırında hərbi salamlaşma haqda əmr verir. General X.C. hökumətinin başçısı N.bəy Yusifbəyliyə göndərdiyi rəsmi məktubda bildirmişdi ki, ingilis hərbi dəstələri Az. da olduqları hər yerdə talanlar edir, kəşfiyyat işi aparırlar. Etiraz əlaməti olaraq S. Bəy İngiltərə hökumətinin 1.d.m illərdə ona verdiyi orden və medalları İngiltərə hökumətinə qaytardı. 1ci yarəm ərzində Ə.Şıxlınski ilə 40 minlik ordu yaratdı. Hərbi xidmətə 19 -24 yaşlı müsəlman əhalisindən olan gənclərin çağrılması nəzərdə tutulurdu. Aprelin 27 də parlamentin son iclasından qayıdan S. Bəy ailə üzvülərinin çamadanları hazırlayıb yola çıxmaq istədiklərini görüb dedi: “ Boşaldın heç bir yerə gedəsi deyilik. Vətəndən ayrılmağa heç bir əsasım yoxdur.”. Biləcəridə Müsavat hökumətinin başçılarını Tiflisə aparan qatar S.M u saat yarım gözlədi.... O, Bakıda qaldı. 1923 cu ildə S.M. əlində süpürgə Bakıda görüblər. Deyilənə görə Polşevik hökuməti S.M Musavat hökumətinin hərbi naziri işlədiyi binanın - sonralar Azneft kimi tanınan o tikilinin ətarfını süpürməyə məcbur edirmiş. Görk olsun deyə 1928 ci ildə pensiyaya çıxır. 100 manat pensiya kəsilir. 1931 ci il 12 fevralda Bakıda vəfat edir.
